سندرم روده تحریک پذیر چیست؟ علائم، دلایل و روشهای درمان

سندروم روده تحریک پذیر یک بیماری گوارشی است که علائم اذیتکنندهای مانند دردهای شکم، نفخ و تغییرات روده در فرد مبتلا ایجاد میکند. در این مقاله از دارو دات کام خواهیم دید که سندرم روده تحریکپذیر (IBS) چیست، انواع آن کدامند و درمان آن چگونه است.
مقدمه و شناخت بیماری
سندرم روده تحریکپذیر چیست؟
سندرم روده تحریکپذیر (Irritable Bowel Syndrome) یا به اختصار IBS، یک اختلال شایع و مزمن در سیستم گوارشی است که به طور مشخص بر عملکرد روده بزرگ تأثیر میگذارد. این وضعیت یک بیماری نیست که با معاینات و آزمایشهای استاندارد، آسیب یا مشکل ساختاری در روده نشان دهد، بلکه یک اختلال عملکردی است.
این به این معنا است که روده ممکن است به طور غیرعادی و ناکارآمد عمل کند و علائم آزاردهندهای ایجاد کند، درحالیکه هیچ آسیب فیزیکی، زخم، تومور یا مشکلی مانند سرطان در آن وجود ندارد و نتایج آزمایشهای خون، آندوسکوپی و اسکنهای پزشکی اغلب کاملاً طبیعی به نظر میرسند.
بسیاری از افراد با دیدن نتایج عادی آزمایشهای خود ممکن است احساس کنند که درد و ناراحتیشان جدی نیست یا به اشتباه تصور کنند که مشکلاتشان فقط در ذهنشان است. اما IBS یک اختلال عملکردی واقعی و شناختهشده در دنیای پزشکی است.
همچنین، این اختلال با بیماریهای جدیتری مانند بیماری التهابی روده (Inflammatory Bowel Disease) یا IBD که شامل کولیت اولسراتیو و بیماری کرون میشود، کاملاً متفاوت است و بر خلاف نامهای قدیمی و منسوخشدهای مانند «کولیت مخاطی» یا «روده عصبی»، یک مشکل مزمن است که نیازی به جراحی ندارد.
انواع سندرم روده تحریکپذیر کدامند؟
بر اساس اینکه کدام علائم در فرد بیشتر دیده میشوند، سندرم روده تحریکپذیر به ۴ دسته اصلی تقسیم میشود:
- سندرم روده تحریکپذیر با یبوست غالب (IBS-C): این نوع بهخصوص در میان زنان شایع است. در این حالت، فرد اغلب یبوست را تجربه میکند. مشخصه اصلی این نوع، مدفوع سفت و گلولهای شکل (مانند تیپ ۱ و ۲ در مقیاس مدفوع بریستول) در بیش از ۲۵ درصد از دفعات اجابت مزاج است. درد شکم و احساس نفخ نیز در این نوع بسیار رایج است.
- سندرم روده تحریکپذیر با اسهال غالب (IBS-D): این نوع اغلب در مردان بیشتر دیده میشود. در این حالت، فرد عمدتاً با اسهال و مدفوع آبکی و شل (مانند تیپ ۶ و ۷ در مقیاس مدفوع بریستول) روبهرو است. این نوع با درد شدید شکم و نیاز ناگهانی و فوری به اجابت مزاج همراه است.
- سندرم روده تحریکپذیر از نوع مختلط (IBS-M یا IBS-A): در این حالت، فرد در طول زمان هم یبوست و هم اسهال را تجربه میکند. به عبارت دیگر، هر دو نوع مدفوع سفت و گلولهای و مدفوع شل و آبکی، هر کدام در بیش از ۲۵ درصد از دفعات اجابت مزاج او مشاهده میشوند.
- سندرم روده تحریکپذیر غیرقابل طبقهبندی (IBS-U): این زیرمجموعه برای افرادی است که معیارهای سندرم روده تحریکپذیر را دارند؛ اما الگوی تغییرات در عادات دفع آنها به گونهای نیست که بتوان آنها را به طور دقیق در سه دسته بالا قرار داد.
درد سندرم روده تحریکپذیر چگونه است؟
درد شکم یکی از اصلیترین و آزاردهندهترین علائم سندرم روده تحریکپذیر است که معمولاً بهصورت گرفتگیهای شدید یا کرامپهای دردناک در قسمت پایینی شکم توصیف میشود. شدت این درد میتواند متغیر باشد و یک الگوی بسیار مشخص دارد: اغلب پس از خوردن غذا بدتر میشود و معمولاً پس از اجابت مزاج تسکین مییابد یا کاملاً از بین میرود.
این الگو، یکی از مهمترین معیارهای تشخیصی برای پزشکان است، زیرا به آنها کمک میکند تا مشکل شما را از سایر بیماریها تشخیص دهند. با دقت به این الگو، شما میتوانید علائم خود را بهتر شناسایی کرده و بفهمید که ناراحتیهای شما تا چه حد با تعریف رسمی بیماری مطابقت دارد.
محل دقیق درد میتواند در افراد مختلف متفاوت باشد، چرا که اعصاب هم روده کوچک و هم روده بزرگ تحتتأثیر قرار میگیرند. گاهی ممکن است درد در یک نقطه ثابت باشد و گاهی در تمام شکم پخش شود. این درد میتواند احساس ناراحتی و گرفتگیای ایجاد کند که فرد آن را شبیه به یک انسداد فیزیکی حس میکند، درحالیکه هیچ انسدادی در واقع وجود ندارد.

علائم و علتها
علائم سندرم روده تحریکپذیر چیست؟
علائم اصلی و رایج سندرم روده تحریکپذیر شامل درد یا گرفتگی شکم، نفخ و گاز شدید، و تغییر در عادات دفع است که میتواند بهصورت یبوست، اسهال یا هر دوی آنها در زمانهای مختلف باشد. علائم دیگر این بیماری شامل موارد زیر است:
- احساس دفع ناقص: فرد ممکن است حتی بلافاصله پس از اجابت مزاج، حس کند که روده او به طور کامل خالی نشده است.
- مخاط در مدفوع: وجود ماده مخاطی سفید یا شفاف در مدفوع، بدون وجود خون.
- خستگی و کمبود انرژی: بسیاری از افراد مبتلا به IBS از احساس خستگی و بیحالی مداوم شکایت دارند.
- حالت تهوع، سوءهاضمه و سردرد: این علائم بهصورت همراه با مشکلات گوارشی ممکن است بروز کنند.
- مشکلات ادراری: شامل تکرر ادرار، نیاز ناگهانی به ادرار کردن، یا احساس تخلیه ناقص مثانه.
- کمر درد: در برخی موارد، کمردرد نیز از علائم گزارش شده است.
- ناراحتیها و مشکلات روان: ازآنجاییکه ارتباط نزدیکی بین روده و مغز وجود دارد، برخی افراد مبتلا به IBS ممکن است تغییرات خلق و خو، اضطراب یا افسردگی را نیز تجربه کنند.
این علائم ممکن است روزبهروز متفاوت باشند، بهطوریکه گاهی اوقات فرد برای مدت طولانی هیچ علامتی نداشته باشد و ناگهان دچار یک دوره فِلِرآپ یا شعلهور شدن علائم شود.
چه چیزی باعث سندرم روده تحریکپذیر میشود؟
علت دقیق سندرم روده تحریکپذیر هنوز به طور کامل مشخص نیست، اما متخصصان معتقدند که این بیماری نتیجه ترکیبی از چندین عامل پیچیده است. این بیماری یک مشکل واحد و مجزا نیست، بلکه مجموعهای از مشکلات در یک سیستم پیچیده است.
- اختلال در محور مغز – روده: این محور یک شبکه عصبی بسیار پیچیده است که بین مغز و سیستم گوارش ارتباط برقرار میکند. در افراد مبتلا به IBS، این ارتباط دچار اختلال میشود و مغز سیگنالهای درد را حتی در پاسخ به محرکهای عادی مانند گاز یا مدفوع، به شکل اغراقآمیزی دریافت میکند.
- حساسیت بیش از حد احشایی: اعصاب موجود در دیواره رودهها بیش از حد حساس میشوند. این بدان معنا است که حرکات عادی روده یا وجود مقدار طبیعی گاز، میتواند احساس درد یا ناراحتی شدید ایجاد کند. این حساسیت بالا باعث میشود که فرد حتی دردهای خفیف را بهصورت دردهای شدید و غیرقابلتحمل تجربه کند.
- تغییر در باکتریهای روده (دیسبیوزیس): روده انسان میزبان اکوسیستمی از باکتریها، ویروسها و قارچها است که به آنها میکروبیوم گفته میشود. عدم تعادل در این جامعه (جایگزینی باکتریهای خوب با باکتریهای بد) میتواند حساسیت اعصاب روده را افزایش دهد و باعث تولید بیش از حد گاز شود که به نفخ و درد منجر میشود. این موضوع میتواند یکی از دلایل بروز IBS پس از یک عفونت گوارشی باشد.
- اختلال در حرکت روده (دیس موتیلیتی): عضلات دیواره روده در افراد سالم بهصورت ریتمیک و هماهنگ منقبض و منبسط میشوند تا غذا را به سمت جلو حرکت دهند. در افراد مبتلا به IBS، این انقباضات میتوانند بیش از حد سریع یا بیش از حد کند باشند که به ترتیب به اسهال (حرکت سریع) یا یبوست (حرکت کند) منجر میشود.
چه چیزی باعث تشدید سندرم روده تحریکپذیر میشود؟
همانطور که گفته شد، سندرم روده تحریکپذیر یک بیماری ثابت نیست و علائم آن میتوانند در پاسخ به عوامل بیرونی تغییر کنند. مهمترین این محرکها عبارتند از:
- غذاها: برای بسیاری از افراد، برخی از غذاها یک محرک اصلی برای شروع علائم هستند، بهخصوص اگر علائم اصلی آنها نفخ، ناراحتی و اسهال باشد. غذاهای چرب، روغنی، تند یا محرکها مانند کافئین و الکل میتوانند باعث تشدید علائم شوند. بهترین راه برای شناسایی محرکهای شخصی، نگه داشتن یک دفترچه یادداشت روزانه از غذاهایی است که میخورید و علائمی که تجربه میکنید.
- استرس و اضطراب: استرس یکی از قویترین محرکهای سندرم روده تحریکپذیر است. استرس میتواند به طور مستقیم بر محور مغز – روده تأثیر بگذارد و حساسیت روده را افزایش دهد، یا باعث شود که عضلات روده بیش از حد منقبض شوند و علائم را بدتر کند.
- عفونتها: در برخی از افراد، یک عفونت گوارشی مانند مسمومیت غذایی یا آنفولانزای گوارشی میتواند باعث بروز نوعی از IBS به نام سندرم روده تحریکپذیر پس از عفونت شود که در آن علائم برای مدت طولانی پس از بین رفتن عفونت باقی میمانند.
- داروها: برخی از داروها، مانند آنتیبیوتیکها، میتوانند با ایجاد تغییر در میکروبیوم روده باعث تحریک علائم IBS شوند.
عوامل خطرناک سندرم روده تحریکپذیر کدامند؟
برخی از عوامل میتوانند خطر ابتلا به سندرم روده تحریکپذیر را افزایش دهند:
- جنسیت: این بیماری در زنان تقریباً دو برابر شایعتر از مردان است.
- سن: معمولاً در افراد زیر ۴۵ سال تشخیص داده میشود و در افراد بالای ۵۰ سال کمتر شایع است.
- سابقه خانوادگی: اگر یکی از اعضای نزدیک خانواده شما به IBS مبتلا باشد، احتمال ابتلای شما نیز بیشتر است.
- مشکلات سلامت روان: وجود اضطراب، افسردگی، یا سابقه اتفاقهای استرسزای شدید در اوایل زندگی میتواند خطر ابتلا را افزایش دهد.
تشخیص و آزمایشها
چگونه سندرم روده تحریکپذیر تشخیص داده میشود؟
هیچ آزمایشی برای تشخیص قطعی سندرم روده تحریکپذیر وجود ندارد. در عوض، پزشکان سعی میکنند با معاینه و رد کردن احتمال ابتلا به سایر بیماریها، به تشخیص درست برسند.
این فرایند معمولاً شامل موارد زیر است:
- بررسی تاریخچه پزشکی و علائم: پزشک شما درباره علائمی که دارید، از جمله الگوی درد، نوع مدفوع و دفعات اجابت مزاج، سؤالاتی میپرسد. این مرحله به پزشک کمک میکند تا علائم شما را با معیارهای اصلی تشخیص IBS مانند معیارهای رم مقایسه کند که شامل درد شکم در حداقل یک روز در هفته (به طور متوسط) در سه ماه گذشته، همراه با تغییر در دفعات یا ظاهر مدفوع است.
- معاینه فیزیکی: پزشک ممکن است شکم شما را معاینه کند تا هرگونه توده یا تورم را بررسی کند.
- آزمایشهای تکمیلی: برای رد کردن احتمال بیماریهای دیگری که علائم مشابهی دارند، مانند بیماری سلیاک یا بیماری التهابی روده (IBD)، ممکن است آزمایشهایی تجویز شوند. این آزمایشها میتوانند شامل آزمایش خون برای بررسی نشانگرهای التهابی، آزمایش مدفوع برای بررسی عفونت یا التهاب، و در برخی موارد، سیگموئیدوسکوپی یا کولونوسکوپی برای بررسی داخل روده باشند.
چگونه میتوانم تشخیص دهم که مشکل، سندرم روده تحریکپذیر است یا چیز دیگری؟
این دغدغه مهمترین نگرانی برای بسیاری از افراد است. درحالیکه علائم اصلی سندرم روده تحریکپذیر مانند درد، نفخ و تغییر در عادات دفع میتوانند در بسیاری از بیماریهای دیگر نیز وجود داشته باشند، علائم هشدار قرمز کلید اصلی برای این تمایز هستند.
اگر علائم شما با الگوهای رایج IBS مطابقت دارد (مثلاً درد پس از دفع مدفوع بهتر میشود) و هیچ یک از علائم هشدار قرمز را ندارید، احتمالاً با IBS روبهرو هستید.
علائم هشدار قرمز عبارتند از:
- کاهش وزن ناخواسته و قابل توجه: اگر بدون هیچ دلیل مشخصی در حال از دست دادن وزن هستید.
- خونریزی از مقعد یا وجود خون در مدفوع: این علامت به هیچ عنوان بخشی از IBS نیست و نیاز به بررسی فوری دارد.
- درد شدید شکم که شما را از خواب بیدار کند: یا دردی که پس از اجابت مزاج بهبود نمییابد.
- تب، تهوع یا استفراغ مکرر: این علائم ممکن است نشاندهنده یک مشکل پزشکی دیگر باشند.
- کمخونی به دلیل فقر آهن: این مورد نیز باید توسط پزشک بررسی شود.
- شروع علائم بعد از ۵۰ سالگی: اگر علائم گوارشی مشابه IBS برای اولین بار در سن بالا ظاهر شوند.
نکته مهم: بااینحال، به هیچ وجه نباید بر اساس تشخیص احتمالی خود تصمیمی بگیرید و عمل کنید. حتی اگر علائم شما دقیقاً شبیه به IBS باشند، برای اطمینان و رد کردن سایر بیماریها، مراجعه به پزشک ضروری است. پزشک با انجام معاینات لازم میتواند به شما اطمینان دهد که مشکل جدیتری وجود ندارد و میتوانید درمان را با خیال راحت آغاز کنید.
درمان و داروها
آیا سندرم روده تحریکپذیر قابل درمان است؟
درمانی برای سندرم روده تحریکپذیر وجود ندارد. اما اکثر افراد با اجتناب از عوامل محرک و مصرف دارو در صورت نیاز، علائم آن را مدیریت میکنند.
راههای درمانی برای سندرم روده تحریکپذیر
درمان سندرم روده تحریکپذیر شامل تغییرات در سبک زندگی و رژیم غذایی، استفاده از داروها و در برخی موارد، درمانهای روانشناختی میشود. هیچ راهحل واحدی برای همه افراد مبتلا به IBS وجود ندارد و پیدا کردن بهترین برنامه درمانی ممکن است به آزمون و خطا نیاز داشته باشد.
این تنوع درمانی نشان میدهد که بیماری چقدر پیچیده است و در عین حال، به شما امید میدهد که گزینههای زیادی برای بهبود حال شما وجود دارد.
- مدیریت سبک زندگی و تغذیه: این کار اولین و اساسیترین قدم برای مدیریت علائم است.
- ورزش منظم: میتواند به بهبود عملکرد روده، کاهش استرس و بهبود علائم کلی کمک کند.
- خواب کافی: اطمینان از خواب کافی و باکیفیت میتواند به کاهش استرس و بهبود عملکرد دستگاه گوارش کمک کند.
- مدیریت استرس: از آنجاییکه استرس یکی از قویترین محرکها است، استفاده از تکنیکهای آرامسازی مانند یوگا، مدیتیشن، تنفس دیافراگمی یا سایر تمرینات آرامسازی میتواند بسیار مؤثر باشد.
- درمانهای دارویی: پزشک شما ممکن است بسته به نوع IBS و شدت علائم، داروهای مختلفی را تجویز کند:
- مکملهای فیبر (مانند پسیلیوم): میتوانند به مدیریت یبوست کمک کنند، اما ممکن است در برخی افراد باعث نفخ شوند.
- ملینها: برای یبوست شدید که به فیبر پاسخ نمیدهد، ملینهای بدون نسخه مانند پلیاتیلن گلیکول (پیدرولاکس) توصیه میشوند.
- داروهای ضداسهال (مانند لوپرامید): برای کنترل اسهال و کاهش دفعات آن استفاده میشوند.
- داروهای ضد اسپاسم (مانند دیسیکلومین): به کاهش گرفتگیهای دردناک و اسپاسمهای روده کمک میکنند.
- پروبیوتیکها: بهعنوان باکتریهای خوب شناخته میشوند و میتوانند به تعادل باکتریهای روده کمک کرده و علائمی مانند نفخ، درد و اسهال را کاهش دهند.
- آنتیبیوتیکها (مانند ریفاکسیمین): در برخی موارد، برای کاهش رشد بیش از حد باکتریها در روده کوچک که میتواند باعث نفخ و اسهال شود، تجویز میشوند.
- داروهای ضدافسردگی در دوز پایین: مانند داروهای مهارکننده بازجذب سروتونین (SSRIs) یا داروهای ضدافسردگی سه حلقهای (TCA)، میتوانند به کاهش درد و حساسیت روده کمک کنند، حتی در افرادی که افسردگی ندارند.
- داروهای اختصاصی IBS: برای موارد شدید که به درمانهای دیگر پاسخ نمیدهند، داروهایی مانند لیناکلوتاید و لوبیپروستون برای یبوست غالب و الوکسادولین برای اسهال غالب توسط متخصص گوارش تجویز میشوند.
- درمانهای روانشناختی: با توجه به ارتباط قوی بین مغز و روده، درمانهای روانشناختی نیز میتوانند بسیار مؤثر باشند.
- هیپنوتیزم: هیپنوتیزم هدایتشده برای روده میتواند به کاهش درد شکم و نفخ کمک کند.
- درمان شناختی رفتاری (CBT): این نوع درمان به فرد کمک میکند تا الگوهای فکری خود را درباره علائم تغییر دهد و با استرس و اضطراب که باعث تشدید علائم میشوند، بهتر کنار بیاید.

پیشگیری، مدیریت و کنترل
بدترین غذاها برای سندرم روده تحریکپذیر کدامند؟
- غذاهای چرب، روغنی و سرخشده.
- نوشیدنیهای حاوی کافئین مانند قهوه، چای و نوشابهها؛ زیرا کافئین میتواند رودهها را تحریک کرده و باعث اسهال شود.
- نوشیدنیهای الکلی و نوشابههای گازدار.
- غذاهای تند و پرادویه.
چه غذاهایی معمولاً سندرم روده تحریکپذیر را تحریک میکنند؟
علاوه بر غذاهای گفته شده، برخی از کربوهیدراتها که به خوبی در روده کوچک هضم و جذب نمیشوند، میتوانند توسط باکتریهای روده تخمیر شوند و باعث تولید گاز و نفخ شدید شوند. این کربوهیدراتها بهعنوان FODMAPs (مخفف کربوهیدراتهای قابل تخمیر) شناخته میشوند.
غذاهایی با FODMAP بالا که ممکن است علائم را تحریک کنند عبارتند از:
- حبوبات و برخی سبزیها: مانند پیاز، سیر، کلم، گل کلم، کلم بروکسل و لوبیا.
- محصولات حاوی گندم: مانند نان، ماکارونی و غلات.
- شیر و پنیرهای نرم: به دلیل لاکتوز موجود در آنها.
- برخی میوهها: مانند سیب، گلابی و میوههای خشک.
- شیرینکنندههای مصنوعی: مانند سوربیتول که در آدامسهای رژیمی و برخی محصولات فراوریشده یافت میشوند.
بهترین راه برای مدیریت رژیم غذایی، مراجعه به یک متخصص تغذیه برای اجرای یک رژیم غذایی کم FODMAP است که معمولاً شامل یک دوره حذف و سپس یک دوره بازمعرفی تدریجی غذاها میشود.
افراد مبتلا به سندرم روده تحریکپذیر چه باید بخورند؟
- ثبات در وعدههای غذایی: سعی کنید وعدههای غذایی خود را در زمانهای منظم و به آهستگی میل کنید و از حذف یا به تأخیر انداختن آنها خودداری کنید.
- نوشیدن آب کافی: مصرف حداقل ۸ تا ۱۰ لیوان آب در روز بسیار مهم است. نوشیدن آب بهخصوص برای جلوگیری از کمآبی بدن در طول اسهال یا برای نرم کردن مدفوع در یبوست ضروری است.
- مراقب فیبر باشید: فیبر میتواند اثرات متفاوتی داشته باشد. دو نوع فیبر وجود دارد:
- فیبر محلول: در آب حل میشود و یک ماده ژلمانند تشکیل میدهد. این نوع فیبر (مانند فیبر موجود در جو دوسر، هویج، سیبزمینی پخته و حبوبات) به نرم کردن مدفوع و کاهش گرفتگیها کمک میکند.
- فیبر نامحلول: در آب حل نمیشود (مانند فیبر موجود در سبوس گندم). در برخی افراد میتواند علائم نفخ و درد را بدتر کند، درحالیکه در برخی دیگر به مدیریت یبوست کمک میکند.
- دفترچه یادداشت غذایی: بهترین راه برای شناسایی محرکهای شخصی، نگه داشتن یک دفترچه یادداشت روزانه از غذاهایی است که میخورید و علائمی که تجربه میکنید. این کار به شما کمک میکند تا الگوی شخصی خود را پیدا کرده و با حذف هوشمندانه غذاهای محرک، علائم خود را کنترل کنید.
راهنمای مراجعه به پزشک
چه زمانی باید برای سندرم روده تحریکپذیر به پزشک مراجعه کرد؟
اگر علائم شما بیش از سه ماه ادامه یافت یا بدتر شد، به پزشک مراجعه کنید. اگر علائم شما گاهی خود را نشان میدهند، اما در زندگی شما اختلال ایجاد میکنند، همچنان ایده خوبی است که توسط پزشک متخصص ویزیت شوید.
برخی از علائم ممکن است نشان دهنده یک مشکل جدیتر باشند. اگر علائم رایج سندرم روده تحریکپذیر را در کنار موارد زیر دارید، در اسرع وقت با پزشک خود تماس بگیرید:
- تب
- استفراغ
- خونریزی مقعد
- کاهش وزن بدون دلیل
- اسهال آنقدر شدید که شما را در شب از خواب بیدار میکند
- درد شدید شکم (بهخصوص اگر با دفع مدفوع یا گاز معده بهبود نیابد)
توصیهای از تیم دارو دات کام به شما
علائم سندرم روده تحریکپذیر، مانند درد معده، اسهال، یبوست و نفخ، علائم اذیتکنندهای هستند و میتوانند در زندگی شما اختلال ایجاد کنند. اما سندرم روده تحریکپذیر قابل کنترل است.
شما میتوانید با تغییر آنچه میخورید و تنظیم عادات روزانه خود برای کنترل بهتر عوامل محرک، علائم آن را نیز بهبود بخشید. اگر علائم گوارشی دارید که از بین نمیروند، بهتر است با پزشک خود صحبت کنید.
منابع مقاله:
clevelandclinic | ncbi | nhs | mayoclinic | medlineplus | fascrs | hse | mountsinai | webmd | medicalnewstoday | fascrs | healthline | singhealth





























